Warunkowe umorzenie postępowania karnego to jedna z instytucji prawa karnego, która pozwala na odstąpienie od skazania i wymierzenia kary sprawcy przestępstwa. Jest to środek probacyjny, stanowiący swoistą „szansę” dla osoby, która weszła w konflikt z prawem, często po raz pierwszy. Instytucja ta, uregulowana w Ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (dalej: k.k.), jest rozwiązaniem kompromisowym, które z jednej strony potwierdza, że doszło do popełnienia czynu zabronionego, a z drugiej – daje sprawcy możliwość uniknięcia negatywnych konsekwencji formalnego skazania.
Na czym polega warunkowe umorzenie postępowania?
Warunkowe umorzenie postępowania (WUP) polega na tym, że sąd, stwierdziwszy winę oskarżonego oraz brak wątpliwości co do okoliczności popełnienia przez niego czynu, rezygnuje z prowadzenia postępowania zmierzającego do wydania wyroku skazującego. Zamiast tego, postępowanie jest umarzane na określony okres próby.1
Jest to fundamentalnie odmienne rozwiązanie od uniewinnienia, które oznacza stwierdzenie niewinności oskarżonego, oraz od umorzenia postępowania z powodu braku dowodów. WUP stosuje się w sytuacji, gdy wina sprawcy nie budzi wątpliwości.
Należy również odróżnić warunkowe umorzenie postępowania od warunkowego zawieszenia wykonania kary. Warunkowe zawieszenie (potocznie zwane „zawiasami”) następuje po skazaniu – sąd wydaje wyrok skazujący i wymierza karę (np. pozbawienia wolności), ale zawiesza jej wykonanie. Natomiast przy warunkowym umorzeniu postępowania w ogóle nie dochodzi do skazania ani wymierzenia kary sensu stricto.
Czy warunkowe umorzenie postępowania jest skazaniem?
Nie. Zgodnie z przepisami Kodeksu karnego, warunkowe umorzenie postępowania nie jest uznawane za skazanie. Skazanie wiąże się z formalnym przypisaniem sprawcy winy w wyroku skazującym oraz wymierzeniem jednej z kar przewidzianych w katalogu kar (np. grzywny, ograniczenia wolności, pozbawienia wolności).2
W przypadku warunkowego umorzenia, sąd nie wymierza kary, lecz umarza postępowanie. To kluczowa korzyść dla sprawcy. Mimo że jego wina została potwierdzona przez sąd, w świetle prawa zachowuje on status osoby niekaranej. Ma to doniosłe znaczenie w kontekście przyszłego zatrudnienia, uzyskiwania pozwoleń czy postępowań administracyjnych, gdzie często wymagane jest przedstawienie zaświadczenia o niekaralności.
Kiedy złożyć wniosek o warunkowe umorzenie postępowania? / Przesłanki warunkowego umorzenia postępowania
Możliwość zastosowania warunkowego umorzenia postępowania obwarowana jest szeregiem ścisłych przesłanek, zarówno materialnych (dotyczących sprawcy i czynu), jak i proceduralnych (dotyczących momentu złożenia wniosku).
Przesłanki materialne, określone w art. 66 k.k., pozwalają na zastosowanie WUP, jeżeli 1:
- Zagrożenie karą: Przestępstwo jest zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.
- Wina i szkodliwość: Wina sprawcy i społeczna szkodliwość popełnionego czynu nie są znaczne. Dotyczy to więc czynów o mniejszym ciężarze gatunkowym.
- Okoliczności: Okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości. Sąd musi mieć pewność co do przebiegu zdarzenia i faktu popełnienia go przez oskarżonego.
- Niekaralność: Sprawca nie był dotychczas karany za przestępstwo umyślne.
- Pozytywna prognoza: Właściwości i warunki osobiste sprawcy oraz jego dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie on przestrzegał porządku prawnego (pozytywna prognoza kryminologiczna).
Jeśli chodzi o moment złożenia wniosku (przesłanki proceduralne), reguluje to Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (dalej: k.p.k.) 3:
- Na etapie postępowania przygotowawczego: Wniosek taki może złożyć sam prokurator zamiast aktu oskarżenia (art. 336 k.p.k.). Jest to najkorzystniejsze rozwiązanie, gdyż sprawa kończy się bez kierowania jej na rozprawę sądową. Podejrzany i jego obrońca mogą (i powinni) złożyć taki wniosek do prokuratora.
- Na etapie postępowania sądowego: Jeżeli prokurator skierował akt oskarżenia, oskarżony lub jego obrońca mogą złożyć wniosek o skierowanie sprawy na posiedzenie w celu rozpoznania wniosku o WUP (art. 341 k.p.k.). Sąd może również rozważyć tę instytucję z urzędu, nawet na etapie rozprawy.
Czy przy warunkowym umorzeniu trzeba się przyznać?
Analizując przepisy (w szczególności art. 66 k.k.), zauważyć należy, że ustawodawca nie wymaga formalnego przyznania się sprawcy do winy.1 Wymagana jest jedynie sytuacja, w której „okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości”. Teoretycznie, materiał dowodowy (np. zeznania świadków, nagrania z monitoringu) może być tak jednoznaczny, że okoliczności te nie budzą wątpliwości nawet mimo zaprzeczeń oskarżonego.
W praktyce jednak uzyskanie warunkowego umorzenia postępowania bez przyznania się do winy jest niezmiernie trudne. Należy pamiętać o jednej z kluczowych przesłanek: pozytywnej prognozie kryminologicznej, opartej m.in. o „właściwości i warunki osobiste sprawcy”. Przyznanie się do winy, wyrażenie skruchy i zrozumienie naganności swojego postępowania są dla sądu (lub prokuratora) najsilniejszym dowodem na pozytywną postawę sprawcy i gwarancją, że będzie on przestrzegał prawa w przyszłości. Zaprzeczanie oczywistym faktom świadczy zazwyczaj o braku refleksji i może skutkować negatywną oceną prognozy kryminologicznej, zamykając tym samym drogę do WUP.
Warunkowe umorzenie postępowania – okres próby
Decydując o warunkowym umorzeniu, sąd obligatoryjnie wyznacza okres próby. Zgodnie z art. 67 § 1 k.k., okres ten wynosi od 1 roku do 3 lat.1 Bieg okresu próby rozpoczyna się z dniem uprawomocnienia się orzeczenia o warunkowym umorzeniu.
W tym czasie sprawca nie jest pozostawiony sam sobie. Sąd może (fakultatywnie) nałożyć na niego dodatkowe obowiązki, takie jak dozór kuratora, obowiązek informowania sądu o przebiegu okresu próby, czy też obowiązki wymienione w art. 67 § 2 k.k., np. naprawienie szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu.
Warunkowe umorzenie postępowania a niekaralność
To jeden z najważniejszych aspektów WUP. Jak wskazano wcześniej, osoba, wobec której warunkowo umorzono postępowanie, zachowuje status osoby niekaranej.
Należy jednak wiedzieć, że informacja o warunkowym umorzeniu postępowania jest wpisywana do Krajowego Rejestru Karnego (KRK).4 Mimo tego wpisu, na standardowym zapytaniu o niekaralność (składanym np. do pracodawcy) osoba taka będzie figurować jako „niekarana”, gdyż w myśl ustawy o KRK, w rejestrze gromadzi się dane m.in. o osobach prawomocnie skazanych.
Wpis o WUP jest widoczny przede wszystkim dla organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Ma to znaczenie, gdyby osoba ta ponownie weszła w konflikt z prawem.
Wpis ten nie jest jednak permanentny. Zgodnie z art. 68 § 4 k.k., wpis o warunkowym umorzeniu ulega zatarciu (tj. usunięciu z rejestru) z mocy samego prawa po upływie 6 miesięcy od pomyślnego zakończenia okresu próby.1
Warunkowe umorzenie postępowania a grzywna
Warunkowe umorzenie nie zawsze oznacza brak jakichkolwiek dolegliwości finansowych. Zgodnie z art. 67 § 3 k.k., sąd, stosując WUP, może (ale nie musi) orzec grzywnę.1 Grzywna ta jest orzekana obok innych ewentualnych obowiązków, takich jak naprawienie szkody czy wpłata świadczenia pieniężnego na Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Sprawca może być więc zobowiązany zarówno do zadośćuczynienia pokrzywdzonemu, jak i do zapłaty grzywny na rzecz Skarbu Państwa.
Jakie są konsekwencje umorzenia roszczenia?
Zakładając, że pytanie dotyczy konsekwencji naruszenia warunków nałożonych przy warunkowym umorzeniu, odpowiedź znajduje się w art. 68 k.k..1 Jeżeli sprawca w okresie próby zawiedzie pokładane w nim zaufanie, sąd podejmuje warunkowo umorzone postępowanie.
Następuje to w dwóch trybach:
- Podjęcie obligatoryjne (obowiązkowe): Sąd musi podjąć postępowanie, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany.
- Podjęcie fakultatywne (możliwe): Sąd może podjąć postępowanie, jeżeli sprawca w okresie próby:
- rażąco narusza porządek prawny (np. uporczywie popełnia wykroczenia, prowadzi naganny tryb życia);
- uchyla się od dozoru kuratora;
- nie wykonuje nałożonych obowiązków (np. nie naprawia szkody, nie płaci grzywny, nie informuje sądu o przebiegu próby).
Podjęcie postępowania oznacza, że sprawa wraca na wokandę. Sąd, który wcześniej stwierdził, że wina i okoliczności czynu nie budzą wątpliwości, kontynuuje postępowanie, które niemal na pewno zakończy się wydaniem wyroku skazującego i wymierzeniem kary.
Podstawy prawne:
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 383).1
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 46).3
- Ustawa z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 276).4
Oświadczenie:
Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny, jest oparty na stanie prawnym aktualnym w momencie publikacji i nie stanowi porady prawnej ani opinii prawnej. Każda sytuacja faktyczna wymaga indywidualnej analizy prawnej. W celu uzyskania wiążącej analizy lub pomocy prawnej należy skontaktować się z adwokatem lub radcą prawnym.
Masz pytanie odnośnie warunkowego umorzenia postępowania? Napisz do mnie.
