Wstęp – ogólne wprowadzenie
Rozwód z orzeczeniem o winie jest jedną z najtrudniejszych spraw, z jakimi można zmierzyć się na sali sądowej. Najczęściej wynika to z faktu, że stronom sporu towarzyszy bardzo dużo emocji, a przedmiot sprawy dotyka najbardziej prywatnych aspektów życia.
W polskim prawie rodzinnym każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Istotne jest jednak, aby udowodnić, że pomiędzy małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia.
Istnieje kilka sposobów zakończenia małżeństwa, a jednym z nich jest rozwód z orzeczeniem o winie. Tego rodzaju rozstrzygnięcie wymaga od sądu szczegółowej analizy przyczyn rozpadu małżeństwa. Zwłaszcza musi ustalić, który z małżonków ponosi odpowiedzialność za rozkład pożycia. Niewykluczone, że pomimo różnic w żądaniach stron i wzajemnego obwiniania się, sąd uzna oboje małżonków za winnych takiego stanu rzeczy.
Choć wiele osób wybiera rozwód bez orzekania o winie – głównie ze względu na szybkość postępowania i uniknięcie kilkuletniego sporu – to jednak w wielu sytuacjach dochodzenie winy jest w pełni uzasadnione. Dotyczy to zwłaszcza spraw, w których istotne są kwestie finansowe, alimentacyjne lub moralny wymiar odpowiedzialności jednej ze stron.
Co daje rozwód z orzeczeniem o winie
Wystąpienie do sądu z żądaniem orzeczenia rozwodu z winy drugiego małżonka może przełożyć na sytuację finansową obu stron. W tym kontekście ustawodawca w art. 60 k.r.o. przewidział dwie możliwości, zależnie od tego, jak sąd oceni winę w rozkładzie pożycia:
Alimenty, gdy żaden z małżonków nie jest wyłącznie winny:
W takiej sytuacji obowiązek alimentacyjny powstaje tylko wtedy, gdy jeden z małżonków znajdzie się w niedostatku. Może on wówczas żądać od drugiego środków utrzymania w zakresie odpowiadającym jego usprawiedliwionym potrzebom oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego (§ 1 art. 60 k.r.o.).
Kiedy można mówić o niedostatku?
Niedostatek nie oznacza całkowitego braku środków do życia. W orzecznictwie przyjmuje się, że występuje on także wtedy, gdy uprawniony nie jest w stanie zaspokoić usprawiedliwionych potrzeb w całości lub w odpowiednim zakresie (vide: Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14 grudnia 2021 r., sygn. II USKP 84/21).
Do typowych przyczyn niedostatku po rozwodzie zalicza się m.in.:
- brak możliwości podjęcia pracy z uwagi na opiekę nad dziećmi,
- brak kwalifikacji zawodowych odpowiednich do wieku, zdrowia i doświadczenia,
- wcześniejsze zajmowanie się wyłącznie domem i wychowaniem dzieci.
Obowiązek alimentacyjny rozwiedzionego małżonka, który nie został uznany za winnego lub współwinnego rozkładu pożycia, wygasa z upływem 5 lat od chwili prawomocnego orzeczenia rozwodu, jeżeli termin ten nie został przedłużony przez sąd.
Alimenty, gdy jeden małżonek jest wyłącznie winny:
Jeżeli rozwód powoduje istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, może on żądać alimentów od małżonka winnego – i to nawet wówczas, gdy nie znajduje się w niedostatku (§ 2 art. 60 k.r.o.).
W takim wypadku małżonek niewinny nie ma potrzeby wykazywać, że rozwód pogorszył jego sytuację materialną (vide: Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 10 maja 1966 r., sygn. III CR 65/66).
Ten obowiązek alimentacyjny nie jest ograniczony czasowo – wygasa dopiero w razie ponownego zawarcia małżeństwa przez małżonka niewinnego.
Zdrada a rozwód z orzeczeniem o winie
Jednym z najczęściej podnoszonych argumentów w sprawach o rozwód z orzeczeniem o winie jest zdrada małżeńska. W ocenie sądu okoliczność ta może zostać uznana za ciężkie naruszenie obowiązków wynikających z małżeństwa, w tym przede wszystkim obowiązku wierności.
W praktyce jednak samo udowodnienie zdrady nie zawsze wystarcza. Sąd bada bowiem, czy to właśnie ta przyczyna doprowadziła do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia. Może się zdarzyć, że małżeństwo było w stanie rozpadu już wcześniej, a zdrada była jedynie konsekwencją istniejących problemów.
W takiej sytuacji sąd może orzec winę obojga małżonków, a nie tylko strony, która dopuściła się aktu niewierności.
Konsekwencje rozwodu z orzeczeniem o winie
Rozwód z orzeczeniem o winie ma doniosłe skutki prawne i osobiste. Po pierwsze, jak już wspomniano, małżonek niewinny może żądać alimentów od małżonka winnego. Po drugie, orzeczenie o winie bywa dla stron istotne z przyczyn emocjonalnych i moralnych. Dla wielu osób jest to bowiem forma „sprawiedliwości” i publicznego potwierdzenia, kto faktycznie odpowiada za rozpad małżeństwa.
Z drugiej strony, postępowania o rozwód z orzeczeniem o winie trwają zazwyczaj znacznie dłużej niż sprawy bez orzekania o winie. Wymagają bowiem przeprowadzenia licznych dowodów i szczegółowej analizy życia prywatnego stron. Warto więc rozważyć, czy długotrwały proces jest najlepszym rozwiązaniem w konkretnej sytuacji.
Niemniej, w dużej mierze to właśnie perspektywa uzyskania zabezpieczenia finansowego stanowi główny powód wyboru rozwodu z orzeczeniem o winie. Warto jednak pamiętać, że droga do udowodnienia winy bywa trudna i wymaga odpowiedniego materiału dowodowego. Sąd może wziąć pod uwagę zeznania świadków, dokumenty, korespondencję, a czasem także opinie biegłych.
Rozwód z orzeczeniem o winie a dzieci
Kwestia winy w rozwodzie nie pozostaje bez znaczenia także w kontekście sytuacji dzieci. Choć sąd rozstrzygając o winie koncentruje się przede wszystkim na relacjach między małżonkami, to jednak ustalenia w tym zakresie mogą mieć wpływ pośredni.
Przykładowo, jeśli jeden z rodziców dopuścił się przemocy, zdrady lub zaniedbywania obowiązków, wpływa to na ocenę sądu. Takie zachowania są rażąco sprzeczne z dobrem rodziny i mogą rzutować na zdolność sprawowania opieki nad dzieckiem. W postępowaniu rozwodowym sąd rozstrzyga również o władzy rodzicielskiej i miejscu zamieszkania dziecka. Ocenie podlega także obowiązek alimentacyjny, dlatego orzeczenie o winie często wpływa na dalsze decyzje w sprawach rodzinnych.
Rozwód z orzeczeniem o winie a podział majątku
Choć rozwód z orzeczeniem o winie nie dotyczy bezpośrednio podziału majątku, skutki mogą obejmować także te kwestie finansowe. Wyrok rozwodowy często oddziałuje na sferę majątkową, bo konsekwencje winy nie ograniczają się tylko do aspektu moralnego. W praktyce częściej zdarza się, że małżonek uznany za winnego zostaje zobowiązany do regularnych świadczeń alimentacyjnych. Takie obciążenie wpływa znacząco na jego sytuację finansową i może ograniczać jego możliwości gromadzenia lub dzielenia majątku. Z kolei małżonek niewinny uzyskuje realne wsparcie, które ułatwia mu funkcjonowanie po rozwodzie i stabilizuje sytuację ekonomiczną.
Małżonek uznany za winnego rozkładu pożycia małżeńskiego ma takie samo prawo do majątku wspólnego jak niewinny. Niemniej warto pamiętać, że w trakcie postępowania rozwodowego strony mogą żądać podziału majątku wspólnego. Wówczas sąd – analizując zachowania małżonków – może wziąć pod uwagę stopień ich zaangażowania w tworzenie dorobku rodzinnego. Formalnie nie istnieje jednak przepis, który bezpośrednio łączy orzeczenie o winie z nierównym podziałem majątku.
Podsumowanie
Decyzja o wystąpieniu o rozwód z orzeczeniem o winie powinna być zawsze dobrze przemyślana. To rozwiązanie może przynieść realne korzyści – zarówno finansowe, jak i w wymiarze moralnym, gdyż sąd jednoznacznie wskaże odpowiedzialność za rozkład pożycia. Z drugiej strony, należy mieć świadomość, że taka droga procesowa jest zwykle znacznie dłuższa, bardziej obciążająca emocjonalnie i wymaga starannego przygotowania materiału dowodowego. Każda ze stron musi liczyć się z koniecznością konfrontacji w sądzie, często bardzo szczegółowej i dotykającej życia prywatnego. Dlatego też przed złożeniem pozwu warto rozważyć wszystkie konsekwencje – nie tylko prawne, ale też psychologiczne i praktyczne.
Informuję, iż opublikowany artykuł nie stanowi porady prawnej i nie powinien być tak traktowany. Informacje mają charakter ogólny i pomocny w zrozumieniu przepisów, ale nie zastępują profesjonalnej porady prawnej, która wymaga analizy konkretnego przypadku.
