Celem tego artykułu jest dostarczenie rzetelnej i uporządkowanej wiedzy na temat tego, jakie konsekwencje niesie za sobą jazda pod wpływem środków odurzających. Kluczowe dla sprawy będzie zrozumienie fundamentalnej różnicy, jaką polskie prawo czyni między prowadzeniem pojazdu w stanie „po użyciu” środka odurzającego a stanem „pod jego wpływem”.
To rozróżnienie decyduje o tym, czy czyn zostanie zakwalifikowany jako wykroczenie, czy jako znacznie surowiej karane przestępstwo, a co za tym idzie – o całej dalszej ścieżce prawnej i potencjalnych konsekwencjach.
Jazda pod wpływem środków odurzających. Co nam mówią statystyki?
Aby w pełni zrozumieć kontekst prawny, w jakim znajduje się sprawa, warto spojrzeć na szerszy obraz. Organy ścigania, w szczególności Policja, prowadzą wzmożone działania mające na celu poprawę bezpieczeństwa na polskich drogach. W 2023 roku przeprowadzono blisko 13,8 miliona kontroli drogowych.
Choć problem nietrzeźwych kierowców jest powszechnie poruszany, to organy ścigania coraz baczniej obserwują także jazdę pod wpływem środków odurzających.
Dane statystyczne są mniej szczegółowe niż w przypadku alkoholu, co pokazuje specyfikę oraz złożoność tych spraw. Zgodnie z raportem Komendy Głównej Policji, w 2022 roku kierowcy pod działaniem „innego środka” spowodowali 101 wypadków. W ich wyniku zginęło 30 osób, a 113 zostało rannych. Ponadto, spowodowali oni także 307 kolizji drogowych.
Ta pozorna dysproporcja w danych – dokładne statystyki dla alkoholu a zbiorcze dane dla narkotyków – nie wynika z mniejszej wagi problemu. Przeciwnie, odzwierciedla ona znacznie bardziej skomplikowany proces dowodowy. W przeciwieństwie do szybkiego badania alkomatem, sprawy dotyczące środków odurzających wymagają laboratoryjnej analizy i opinii biegłych.¹
Co oznacza jazda pod wpływem środków odurzających?
Zrozumienie terminologii, jaką posługuje się ustawodawca, jest kluczowe. Polskie prawo karne nie używa potocznego sformułowania „narkotyki”. Zamiast tego, w oficjalnych aktach prawnych znajdziemy precyzyjnie zdefiniowane pojęcia. Zgodnie z ustawą z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, kluczowe są dwa terminy:
- Środek odurzający – to każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, która została wymieniona w załącznikach do tej ustawy. Obejmuje to m.in. substancje takie jak heroina, kokaina, a także konopie (marihuana) i ich żywicę.
- Substancja psychotropowa – to również każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, której wykaz znajduje się w odrębnych załącznikach do tej samej ustawy. Do tej grupy zaliczamy m.in. amfetaminę, MDMA (ecstasy) czy benzodiazepiny.
Dla uproszczenia, w dalszej części artykułu będę używać zbiorczego określenia „środki odurzające”, mając na myśli obie te kategorie.
Fundamentalne znaczenie rozróżnienia stanów kierowcy
Choć oba stany mogą brzmieć podobnie, mają diametralnie różne konsekwencje prawne:
- Stan „po użyciu” środka działającego podobnie do alkoholu. Badanie wykazuje obecność substancji w organizmie, jednak jej wpływ na sprawność nie osiąga stanu nietrzeźwości. A więc prowadzenie pojazdu w takim stanie jest wykroczeniem (art. 87 Kodeksu wykroczeń).2
- Stan „pod wpływem” środka odurzającego. Oddziaływanie substancji na układ nerwowy jest silne, więc skutki przypominają stan nietrzeźwości, a tym samym prowadzenie pojazdu stanowi przestępstwo (art. 178a k.k.).2
Tu dochodzimy do sedna problemu i jednocześnie kluczowego punktu dla obrony. W przeciwieństwie do alkoholu, gdzie Kodeks karny w art. 115 § 16 precyzyjnie określa progi liczbowe (0,2-0,5 promila dla stanu „po użyciu” i powyżej 0,5 promila dla stanu „nietrzeźwości”), dla środków odurzających polskie prawo nie przewiduje żadnych ustawowych wartości granicznych. To oznacza, że samo wykrycie obecności substancji we krwi nie przesądza automatycznie o winie za przestępstwo.
Jak w praktyce wygląda egzekwowanie prawa w przypadku jazdy pod wpływem środków odurzających?
W praktyce ciężar ustalenia, czy mamy stan „po użyciu” czy „pod wpływem”, spoczywa przede wszystkim na biegłych.
Głównie są to toksykolodzy sądowi, którzy analizują stężenie substancji we krwi oraz inne dowody. Na tej podstawie wydają opinię, która ma zatem kluczowe znaczenie dla sądu.⁵
W przypadku THC (tetrahydrokannabinolu), polska praktyka sądowa i toksykologiczna, opierając się na projekcie badawczym DRUID, wypracowała nieformalne, ale powszechnie stosowane progi.
- Stan „po użyciu” (wykroczenie): przyjmuje się dla stężeń THC we krwi w przedziale od 1 ng/ml do 2,5 ng/ml.
- Stan „pod wpływem” (przestępstwo): przyjmuje się dla stężeń THC we krwi równych lub wyższych niż 2,5 ng/ml.6
Fakt, że kwalifikacja prawna czynu nie opiera się na sztywnej, ustawowej normie, lecz na ocenie dowodowej, jest niezwykle istotny. Oznacza to, że udowodniona musi być nie tylko sama obecność substancji w organizmie, ale również jej realny wpływ na zdolności psychomotoryczne w stopniu równoważnym nietrzeźwości. To otwiera szerokie pole do obrony. Adwokat może kwestionować opinię biegłego, powoływać dowody świadczące o prawidłowym zachowaniu na drodze (np. zeznania świadków, zapis z monitoringu) czy wskazywać na inne przyczyny ewentualnych nietypowych zachowań, takie jak stres związany z samą kontrolą drogową.
Jazda po użyciu narkotyków albo jazda pod wpływem środków odurzających / Przestępstwo czy wykroczenie
Jak wynika z powyższych rozważań, kluczowe jest rozróżnienie między wykroczeniem a przestępstwem. Kwalifikacja prawna determinuje nie tylko rodzaj i surowość kary, ale także długość zakazu prowadzenia pojazdów, konsekwencje finansowe oraz wpis do rejestrów państwowych.
| Kryterium | Wykroczenie (Art. 87 k.w.) | Przestępstwo (Art. 178a k.k.) |
| Podstawa prawna | Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń 7 | Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny 3 |
| Stan sprawcy | „Po użyciu” środka działającego podobnie do alkoholu 2 | „Pod wpływem” środka odurzającego 2 |
| Kara podstawowa | Kara aresztu (5-30 dni) ALBO grzywna 10 | Grzywna, kara ograniczenia wolności ALBO kara pozbawienia wolności do lat 3 4 |
| Sankcja finansowa | Grzywna nie niższa niż 2500 zł 3 | Świadczenie pieniężne nie niższe niż 5000 zł 14 |
| Zakaz prowadzenia pojazdów | Obligatoryjnie, na okres od 6 miesięcy do 3 lat 10 | Obligatoryjnie, na okres od 3 do 15 lat 16 |
| Punkty karne | 15 punktów 13 | 15 punktów 18 |
| Wpis do rejestru | Brak wpisu do Krajowego Rejestru Karnego – status osoby niekaranej za przestępstwo | Wpis do Krajowego Rejestru Karnego (KRK) – status osoby karanej 16 |
| Konfiskata pojazdu | Nie dotyczy | Obligatoryjna w większości przypadków (lub przepadek równowartości) 12 |
Analiza tej tabeli jasno pokazuje, dlaczego celem obrony jest, w pierwszej kolejności, walka o zakwalifikowanie czynu jako wykroczenia, a nie przestępstwa. Różnice w konsekwencjach są fundamentalne i dotykają niemal każdej sfery życia.
Ustalenie realnego wpływu środków odurzających na sprawcę w kontekście jazdy pod wpływem środków odurzających
Proces dowodowy w sprawach o prowadzenie pojazdu pod wpływem środków odurzających jest wieloetapowy i obwarowany licznymi wymogami formalnymi. Zrozumienie tej procedury pozwoli lepiej przygotować się na proces.
Kontrola drogowa i badanie wstępne:
Cała procedura zaczyna się, gdy patrol Policji zatrzymuje kierowcę. Funkcjonariusze, jeśli mają uzasadnione podejrzenie, że kierowca jest pod wpływem substancji psychoaktywnych, mogą działać dalej, ponieważ jazda pod wpływem środków odurzających wymaga szczególnej kontroli.
Podejrzenie opiera się na przykład na zachowaniu, wyglądzie źrenic oraz sposobie mówienia kierowcy. W takim przypadku policjanci mają prawo przeprowadzić wstępne badanie, które zwykle polega na użyciu testów przesiewowych.
Testy przesiewowe, tzw. narkotesty, badają próbkę śliny i dają wynik orientacyjny.¹ Należy jednak podkreślić, że wynik testu nie stanowi dowodu w sprawie sądowej, lecz jedynie podstawę do dalszych badań.¹
Badanie laboratoryjne – kluczowy dowód:
Jedynym dowodem, który ma realną wartość jest wynik analizy laboratoryjnej krwi lub ewentualnie moczu.1 Zgodnie z art. 129j ustawy Prawo o ruchu drogowym, kierowca ma obowiązek poddać się takiemu badaniu na żądanie uprawnionego organu. Co więcej, badanie to może być przeprowadzone nawet w przypadku braku zgody, o czym osoba badana musi zostać uprzednio pouczona.
Rygorystyczne procedury:
Cały proces pobrania, zabezpieczenia oraz transportu próbki do laboratorium jest ściśle uregulowany przepisami prawa.
Regulacje te zawarte są m.in. w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 16 lipca 2014 r. w sprawie wykazu środków działających podobnie do alkoholu. Określają one warunki i sposób przeprowadzania badań obecności tych substancji w organizmie.¹⁰
Przepisy przewidują użycie środków odkażających niezawierających alkoholu oraz typ probówek. Dodatkowo wskazują warunki temperaturowe przechowywania i transportu próbki, a także obowiązek sporządzenia szczegółowego protokołu.²²
Centralna rola biegłego toksykologa:
Sama liczba określająca stężenie substancji we krwi jest niewiele wnosi do sprawy, jeśli brak jej fachowej interpretacji.
Tę interpretację dostarcza opinia biegłego z zakresu toksykologii sądowej.¹
Biegły ocenia wynik badania oraz informacje z akt sprawy, takie jak opis zachowania kierowcy w notatkach policyjnych. Następnie ustala, czy wykryta substancja mogła wpłynąć na zdolności psychomotoryczne kierowcy oraz kwalifikuje ten wpływ do kategorii „po użyciu” lub „pod wpływem”.¹
Należy również pamiętać, że w razie skazania, to na osobę skazaną spadnie obowiązek pokrycia kosztów postępowania sądowego. Obejmują one nie tylko opłaty sądowe, ale również wynagrodzenie biegłego. Koszt specjalistycznej opinii toksykologicznej jest bardzo wysoki i często sięga kilku tysięcy złotych.
Jakie są kary za jazdę pod wpływem środków odurzających?
Odpowiedź na to pytanie jest bezpośrednią konsekwencją ustaleń faktycznych i prawnych, które zostały opisane w poprzednich rozdziałach. Jaki ostateczny kształt przybiorą konsekwencje prawne, zależy w całości od tego, czy finalnie zarzucany czyn zostanie zakwalifikowany jako:
- Wykroczenie z art. 87 Kodeksu wykroczeń,
- czy też jako przestępstwo z art. 178a Kodeksu karnego.
Mandat za wykroczenie jazdy po użyciu środków odurzających
Na wstępie należy wyjaśnić pewne potoczne uproszczenie. Choć w tytule mowa jest o „mandacie”, w praktyce sprawy o wykroczenie prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie po użyciu środka odurzającego (art. 87 § 1 Kodeksu wykroczeń) rzadko kończą się na mandacie karnym nałożonym przez Policję na miejscu zdarzenia. Zazwyczaj, ze względu na konieczność przeprowadzenia badań laboratoryjnych, sprawa dotycząca jazdy pod wpływem środków odurzających od razu kierowana jest do sądu, a ewentualna kara grzywny jest orzekana wyrokiem.
Jeśli postępowanie dowodowe wykaże, że dana osoba znajdowała się w stanie „po użyciu” środka działającego podobnie do alkoholu, poniesie ona odpowiedzialność za wykroczenie na podstawie art. 87 § 1 Kodeksu wykroczeń.3 Zgodnie z tym przepisem, sąd może orzec jedną z dwóch kar głównych:
- Karę aresztu – w wymiarze od 5 do 30 dni.10
- ALBO karę grzywny – w wysokości nie niższej niż 2500 złotych.3 Górna granica grzywny, jaką może nałożyć sąd w postępowaniu o wykroczenie, wynosi 30 000 złotych.
Niezależnie od orzeczonej kary, z popełnieniem tego wykroczenia wiążą się inne, konsekwencje:
- Punkty karne: Na konto w ewidencji kierowców zostanie przypisanych 15 punktów karnych.13
- Zakaz prowadzenia pojazdów: Sąd obligatoryjnie orzeknie środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów, o czym szerzej w dalszej części artykułu.
Najważniejszą korzyścią zakwalifikowania czynu jako wykroczenia jest to, że kara nie skutkuje wpisem do Krajowego Rejestru Karnego (KRK).
Oznacza to, że osoba w świetle prawa pozostaje niekarana za przestępstwo.
Ma to znaczenie dla wielu sfer życia, w tym zawodowego, a także społecznego.²⁵
Kary za jazdę pod wpływem środków odurzających – przegląd rodzajów sankcji
Jeżeli ustalenia biegłego i całokształt materiału dowodowego wskażą, że osoba znajdowała się w stanie „pod wpływem” środka odurzającego, wkraczamy na grunt prawa karnego, a konsekwencje stają się surowsze. Podstawą odpowiedzialności jest w tym przypadku art. 178a § 1 Kodeksu karnego.26
Sąd, skazując za to przestępstwo, ma do wyboru trzy rodzaje kary podstawowej:
- Grzywna: Wymierzana jest w systemie stawek dziennych, gdzie sąd określa zarówno liczbę stawek, jak i wysokość jednej stawki, biorąc pod uwagę sytuację majątkową.
- Kara ograniczenia wolności: Może polegać na obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne (w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie) lub na potrąceniu części wynagrodzenia za pracę.3
- Kara pozbawienia wolności: Od 1 października 2023 roku, po nowelizacji przepisów, za przestępstwo z art. 178a § 1 k.k. grozi kara pozbawienia wolności do lat 3.12
Niezależnie od wybranej kary zasadniczej, sąd orzeka dodatkowe, bardzo dotkliwe sankcje finansowe:
- Świadczenie pieniężne: Zgodnie z art. 43a § 2 k.k., sąd musi zasądzić od osoby skazanej świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Jego minimalna wysokość to 5000 złotych, a maksymalna może sięgnąć nawet 60 000 złotych.14 W przypadku recydywy (ponownego skazania za podobne przestępstwo), minimalna kwota tego świadczenia wzrasta do 10 000 złotych.26
- Konfiskata pojazdu: Na mocy przepisów, które weszły w życie 14 marca 2024 roku, sąd zasadniczo orzeka przepadek pojazdu mechanicznego, którym poruszano się podczas popełnienia przestępstwa.¹² Jeżeli pojazd nie był wyłączną własnością, np. znajdował się w leasingu lub był współwłasnością, sąd orzeka przepadek jego równowartości. Wartość tę ustala się na podstawie średniej ceny rynkowej pojazdu z chwili popełnienia czynu.⁵
Polityka karna w sprawach dotyczących jazdy pod wpływem środków odurzających jest wyraźnie ukierunkowana na zadanie sprawcy dotkliwej dolegliwości ekonomicznej. Suma świadczenia pieniężnego i wartości konfiskowanego pojazdu może sięgnąć kilkudziesięciu, a nawet ponad stu tysięcy złotych, stanowiąc często większe obciążenie niż sama kara pozbawienia wolności. Dlatego proces w sądzie obejmuje nie tylko karę zasadniczą, lecz także konsekwencje finansowe.
Surowsza Odpowiedzialność za Recydywę
Jeżeli sprawca był już w przeszłości prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, odpowiada z art. 178a § 4 k.k. W takim przypadku jedyną przewidzianą karą jest kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.26
Konsekwencje prawne za jazdę pod wpływem środków odurzających: zakaz prowadzenia pojazdów
Utrata uprawnień do kierowania jest jedną z najdotkliwszych i nieuchronnych konsekwencji prowadzenia pojazdu po zażyciu zakazanych substancji. Środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów jest orzekany przez sąd obligatoryjnie (obowiązkowo) zarówno w przypadku skazania za wykroczenie, jak i za przestępstwo. Zasadnicza różnica polega na jego długości.
- W przypadku wykroczenia (art. 87 § 3 k.w.): Sąd orzeka zakaz prowadzenia pojazdów na okres od 6 miesięcy do 3 lat.10
- W przypadku przestępstwa (art. 42 § 2 k.k.): Zakaz jest znacznie dłuższy i wynosi od 3 lat do 15 lat.16
- W przypadku recydywy (art. 42 § 3 k.k.): Jeżeli sprawca dopuszcza się przestępstwa z art. 178a § 4 k.k. (ponowna jazda pod wpływem), sąd co do zasady orzeka dożywotni zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych.26
Blokada alkoholowa – szansa na wcześniejszy powrót za kierownicę
Nawet w przypadku orzeczenia długoterminowego zakazu, prawo przewiduje pewną furtkę, która może pozwolić na wcześniejszy powrót do prowadzenia pojazdów. Jest nią instytucja uregulowana w art. 182a Kodeksu karnego wykonawczego, potocznie zwana „blokadą alkoholową”.31
Sąd, na wniosek osoby skazanej, może orzec o dalszym wykonywaniu zakazu w postaci zakazu prowadzenia pojazdów niewyposażonych w blokadę alkoholową. Warunki, które należy spełnić, aby móc ubiegać się o takie rozwiązanie, to:
- Odbycie co najmniej połowy orzeczonego wymiaru zakazu (np. 1,5 roku przy zakazie na 3 lata).
- W przypadku zakazu dożywotniego, wniosek można złożyć po odbyciu co najmniej 10 lat zakazu.22
- Pozytywna prognoza kryminologiczna – postawa, właściwości i warunki osobiste sprawcy oraz jego zachowanie w okresie wykonywania zakazu muszą uzasadniać przekonanie, że prowadzenie przez tę osobę pojazdu nie będzie już zagrażać bezpieczeństwu w komunikacji.32
Co istotne, instytucja ta dotyczy także osób skazanych za prowadzenie pojazdu pod wpływem środków odurzających, a nie tylko alkoholu. Ponadto, przepis art. 182a k.k.w. nie rozróżnia sprawców ze względu na rodzaj substancji wywołującej skazanie. Jest to niezwykle ważna informacja, która jednak często bywa pomijana w praktyce.
Jak pokazuje powyższa analiza, zarzut prowadzenia pojazdu pod wpływem środków odurzających niesie wielowymiarowe ryzyko.
Konsekwencje jazdy pod wpływem środków odurzających
Po pierwsze, prawne, ponieważ grozi kara pozbawienia wolności, a także wpis do Krajowego Rejestru Karnego. Drugim aspektem są finanse, które obejmują wysokie grzywny, świadczenia pieniężne oraz konfiskatę pojazdu. Po trzecie, zawodowe, wiążące się z utratą prawa jazdy i ograniczeniem możliwości wykonywania pracy. Wreszcie, osobiste, gdyż wpływa na każdą sferę życia i relacje społeczne.
Jednakże skomplikowany i niejednoznaczny charakter tych spraw stwarza jednocześnie liczne możliwości dla obrony. Jako adwokatka mogę podjąć szereg działań, takich jak 24:
- Szczegółowa analiza akt sprawy w poszukiwaniu błędów proceduralnych popełnionych przez organy ścigania.
- Ewentualne merytoryczne kwestionowanie opinii biegłego toksykologa, która jest kluczowym dowodem.
- Aktywna walka o zmianę kwalifikacji prawnej czynu z przestępstwa na znacznie łagodniej traktowane wykroczenie.
- Analiza stanu prawnego pod kątem podejmowania ewentualnych kroków prawnych celem warunkowego umorzenie postępowania karnego (art. 66 k.k.), które jest najkorzystniejszym możliwym rozwiązaniem. Pozwala ono na uniknięcie skazania, a co za tym idzie – zachowanie statusu osoby niekaranej. Sąd, warunkowo umarzając postępowanie, może orzec zakaz prowadzenia pojazdów na krótszy okres (do 2 lat) lub nawet w wyjątkowych przypadkach odstąpić od jego orzeczenia.34
Należy również pamiętać, że jazda pod wpływem środków odurzających niesie dalsze, długofalowe konsekwencje. W przypadku spowodowania kolizji lub wypadku ubezpieczyciel po wypłacie odszkodowania poszkodowanym zwróci się do sprawcy z tzw. regresem ubezpieczeniowym, żądając zwrotu całej wypłaconej kwoty. Z kolei ewentualne skazanie za przestępstwo ulega zatarciu (wykreśleniu z KRK) dopiero po upływie określonego czasu od wykonania kary, przy czym kluczowy jest art. 107 § 6 k.k., który stanowi, że zatarcie nie może nastąpić przed wykonaniem środka karnego, czyli przed upływem całego okresu zakazu prowadzenia pojazdów. Wpis w rejestrze karnym może z kolei uniemożliwić lub utrudnić wykonywanie wielu zawodów wymagających niekaralności, takich jak nauczyciel, pracownik ochrony, urzędnik czy pracownik służb mundurowych.
Klauzula informacyjna
Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny, dlatego nie stanowi porady ani opinii prawnej. Ponadto, nie może on być podstawą do podejmowania jakichkolwiek decyzji. Przedstawione treści opierają się na stanie prawnym aktualnym w chwili publikacji, lecz mogą ulec zmianie. Każda sprawa karna jest indywidualna i wymaga szczegółowej analizy dokonanej przez profesjonalnego pełnomocnika. W celu uzyskania wiążącej porady prawnej, konieczny jest bezpośredni kontakt z profesjonalnym pełnomocnikiem.
Źródła (wybrane akty prawne):
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny
- Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy
- Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii
- Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 lipca 2014 r. w sprawie wykazu środków działających podobnie do alkoholu oraz warunków i sposobu przeprowadzania badań na ich obecność w organizmie
