Czynny żal a zapłata podatku po terminie – to temat, który budzi wątpliwości wielu podatników. Spóźniona zapłata podatku może bowiem rodzić obawy przed odpowiedzialnością karnoskarbową. Czy samo uregulowanie zaległości wystarczy, by uniknąć grzywny lub innej sankcji? A może konieczne jest złożenie tzw. czynnego żalu? W tym artykule wyjaśniam, czym jest czynny żal oraz kiedy warto z niego skorzystać. Wskazuję również, jakie warunki trzeba spełnić, aby faktycznie skorzystać z jego ochrony.
Czym jest czynny żal?
Czynny żal to instytucja prawa karnego skarbowego, która daje sprawcy szansę uniknięcia odpowiedzialności za popełnione przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe. Jego podstawą prawną jest art. 16 § 1 Kodeksu karnego skarbowego, zgodnie z którym:
„Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.”
W praktyce czynny żal to dobrowolne przyznanie się podatnika do błędu, zanim urząd sam go wykryje. Dotyczy to na przykład niezłożenia deklaracji, nierozliczenia podatku lub złożenia rozliczenia po terminie.
W jakich sytuacjach możesz skorzystać z czynnego żalu?
Prawidłowe rozumienie relacji: czynny żal a zapłata podatku po terminie, pozwala uniknąć niepotrzebnych konsekwencji prawnych.
Z czynnego żalu możesz skorzystać w przypadku szeroko rozumianych naruszeń obowiązków podatkowych, w szczególności gdy:
- nie zapłaciłeś lub zapłaciłeś nieodpowiedni podatek (np. VAT, PIT, CIT),
- nie złożyłeś deklaracji podatkowej lub złożyłeś ją po terminie,
- popełniłeś błąd w deklaracji, który miał wpływ na wysokość podatku,
- posłużyłeś się nierzetelnymi fakturami,
- zataiłeś przed organem podatkowym prawdziwe rozmiary prowadzonej działalności gospodarczej,
- wyłudziłeś zwrot należności celnej,
- wyłudziłeś pozwolenie celne.
Nie ma możliwości skorzystania z czynnego żalu w sytuacji, gdy organ podatkowy wszczął już postępowanie kontrolne lub podatkowe i ujawnił nieprawidłowości lub podatnik miał wiedzę o takim wszczęciu. Wówczas jest już za późno.
Wyjątkowo możliwe jest złożenie czynnego żalu już po rozpoczęciu czynności przez organy ścigania. Warunkiem jest, aby te czynności nie dostarczyły podstaw do wszczęcia postępowania o dany czyn zabroniony.
Czynny żal a zapłata podatku po terminie – jak złożyć zawiadomienie?
Czynny żal składa się naczelnikowi urzędu skarbowego właściwemu według miejsca zamieszkania bądź siedziby podmiotu zobowiązanego. Możesz to zrobić w formie papierowej lub elektronicznej (przy zachowaniu warunków określonych w Kodeksie karnym skarbowym) albo ustnie do protokołu.
Zawiadomienie można złożyć więc w formie papierowej albo elektronicznie (przez eUrząd Skarbowy albo przez ePUAP).
Czynny żal nie posiada gotowego urzędowego wzoru. Niemniej w treści zawiadomienia podatnik powinien:
- wskazać swoje dane,
- wskazać adresata – Naczelnika właściwego urzędu skarbowego,
- opisać popełniony czyn oraz jego okoliczności – należy szczegółowo opisać, na czym polegało uchybienie – wskazać, jaki obowiązek nie został wypełniony, w jakim czasie doszło do naruszenia oraz kiedy powinien zostać zrealizowany. W opisie warto uwzględnić również okoliczności mające wpływ na zaistnienie uchybienia, takie jak choroba, przeoczenie czy problemy techniczne,
- podać osoby współpracujące, które miały związek z popełnionym czynem,
- poinformować czy popełniony czyn został przez podatnika naprawiony, a jeżeli nie – to jak i w jakim terminie podatnik zobowiązuje się do uiszczenia zaległych należności wraz z naliczonymi odsetkami czy złożenia obowiązkowych przedmiotów (m.in. deklaracji podatkowych).
Choć przepisy nie wymagają szczególnej formy, warto przygotować czynny żal precyzyjnie i zrozumiale, bo to ułatwia jego skuteczne rozpatrzenie.
Co najpierw – czynny żal czy zapłata?
Czynny żal a zapłata podatku po terminie to zagadnienie, które wymaga zachowania właściwej kolejności działań. Najlepiej złożyć czynny żal równocześnie z zapłatą zaległego podatku i odsetek. Wtedy organ widzi realne działanie naprawcze.
Ważne jest zatem, aby obowiązki wobec naczelnika urzędu skarbowego lub urzędu celno-skarbowego (w szczególności złożenie zaległych deklaracji podatkowych luba zapłata w całości należności publicznoprawnych, wraz z odsetkami) wypełnić jak najszybciej. Najpóźniej powinno się to odbyć w terminie wyznaczonym przez urząd skarbowy lub urząd celno-skarbowy oraz w sposób dla nich określony.
W związku z powyższym, w razie wątpliwości, co zrobić najpierw, przyjmuje się zasadę, że sam czynny żal nie wystarczy, jeśli nie zostanie naprawiona szkoda finansowa.
Opłata za czynny żal?
Złożenie czynnego żalu jest bezpłatne. Nie ma tu żadnej opłaty skarbowej ani administracyjnej.
Jeśli jednak podatnik chce skorzystać z pomocy pełnomocnika, opłata skarbowa za pełnomocnictwo szczególne wynosi 17 zł. Pełnomocnictwo udzielone mężowi, żonie, dzieciom, rodzicom, dziadkom, wnukom lub rodzeństwu jest bezpłatne.
Choć samo złożenie czynnego żalu jest bezpłatne, podatnik powinien jednak pamiętać, że opóźnienie w zapłacie podatku wiąże się z koniecznością zapłaty odsetek za zwłokę. Oblicza się je zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej.
Czynny żal – terminy (zgłoszenia i rozpatrzenia zgłoszenia)
W obowiązujących przepisach nie przewidziano ściśle określonego terminu liczonego od daty popełnienia czynu. Kluczowe jest jednak, aby podatnik złożył czynny żal przed ujawnieniem naruszenia przez organ skarbowy – to warunek bezwzględny.
Decydujące znaczenie ma zatem to, czy organ podatkowy posiadał już wiedzę o stwierdzonej nieprawidłowości. Jeśli podatnik otrzyma zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli lub urząd sam rozpocznie postępowanie – czynny żal nie zadziała.
W związku z powyższym, zawiadomienie jest bezskuteczne, jeżeli zgłaszający złoży je:
- w czasie, kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego,
- po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.
Urzędy nie mają ustawowego terminu na rozpatrzenie czynnego żalu. Co istotne – najczęściej nie otrzymasz żadnej odpowiedzi. Brak reakcji zwykle oznacza, że urząd nie ma zastrzeżeń i uznaje czynny żal za skuteczny.
Czy zawsze czynny żal chroni przed karą?
Złożenie czynnego żalu nie zawsze uchroni podatnika przed karą. Czynny żal skutecznie wyłącza karalność tylko wtedy, gdy spełnione są łącznie następujące warunki:
- zawiadomienie zostało złożone dobrowolnie i zanim organ ujawnił czyn,
- podatnik ujawnił wszystkie istotne okoliczności (np. kwotę zaległości, przyczynę uchybienia),
- szkoda została naprawiona – czyli zapłacono podatek i odsetki.
Jeśli którykolwiek z tych warunków nie został spełniony, organ może nie uznać czynnego żalu za skuteczny.
Dodatkowo z dobrodziejstwa instytucji, jaką jest czynny żal, nie może skorzystać sprawca, który:
- kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego,
- wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego,
- zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą lub związkiem kierował, chyba że zawiadomienia (czynny żal) dokonał ze wszystkimi członkami grupy lub związku,
- nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.
Czynny żal a zapłata podatku po terminie – podsumowanie
Instytucja czynnego żalu to realna szansa, by uniknąć odpowiedzialności karnej skarbowej – zwłaszcza gdy podatek zapłacono z opóźnieniem, ale bez zamiaru oszustwa. Kluczowa jest jednak szybkość działania i prawidłowe przygotowanie zawiadomienia. Pamiętaj, że skuteczność czynnego żalu zależy od pełnego ujawnienia okoliczności oraz naprawienia szkody finansowej wobec organu podatkowego.
Informuję, iż opublikowany artykuł nie stanowi porady prawnej i nie powinien być tak traktowany. Informacje mają charakter ogólny i pomocny w zrozumieniu przepisów, ale nie zastępują profesjonalnej porady prawnej, która wymaga analizy konkretnego przypadku.
